تعریف تشنج با تب چیست؟

قبل از اینکه تشنج با تب را بشناسیم ابتدا لازم است تعریف تشنج را بهتر درک نماییم. وقتی به هر علتی افزایش ناگهانی در انرژی الکتریکی سلول های خاکستری مغز اتفاق بیفتد، تشنج در کودکان رخ می دهد. بعد از اشکال در عملکرد مغزی و بروز تشنج، علایم انقباضات عضلانی در اندام ها به همراه اختلال هوشیاری اتفاق می افتد. گاه تشنج کودکان به علت زمینه اختلال قبلی در کانال های یونی سلول های مغزی اتفاق می افتد که به این بیماری صرع گفته می شود. اگر زمینه بیماری صرع در مغز کودک وجود نداشته باشد، علت تشنج در کودکان ناشی از عواملی مانند تب، ضربه به سر، عفونت مغزی، تومور مغزی، سکته مغزی، اختلال الکترولیتی مانند کاهش قند و کلسیم خون می باشد.

تشنج ناشی از تب به این صورت تعریف می شودکه وقتی کودک در محدوده سنی یک ماه تا ۷ سال به هر علتی دچار تب شده میزان تب نیز بیشتر از ۳۸/۴ درجه سانتی گراد باشد و بعلت تب دچار تشنج شود، درصورتیکه عفونت مغزی مانند مننژیت نداشته باشد، میزان قند، کلسیم و الکترولیتهای خونی طبیعی باشد و سابقه تشنج بدون تب یا تشنج نوزادی نداشته باشد، به این حالت بیماری تب و تشنج گفته می شود.

علت بروز تشنج با تب چیست؟

علم پزشکی مبتنی بر تجربیات پزشکان و دانشمندان این رشته است. تجربه نشان داده است که تب و تشنج در کودکانی بیشتر بروز می کند که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند. همچنین بررسی ها و تحقیقات آزمایشگاهی ثابت نموده است که جهش در ژنهای کانال سدیم، پتاسیم و رسپتور GABA با بروز تشنج ناشی از تب ارتباط دارد. مواردی مانند وجود سابقه تب و تشنج در فامیل درجه یک یا دو بیمار، شرح حال سابقه بستری بیش از ۳۰ روز در دوره نوزادی و وجود تأخیر تکامل حرکتی و ذهنی در کودک موجب افزایش احتمال ابتلا به تشنج ناشی از تب می شود.

چگونه می توان تشنج با تب را تشخیص داد؟

حدود ۲ تا ۵ درصد کودکان مبتلا به تب و تشنج دچار عفونت سیستم اعصاب مرکزی هستند، لذا اولین اقدام ارزیابی های لازم برای تشخیص مننژیت و آنسفالیت مغزی است. علایمی که بیشتر در کودکان مبتلا به مننژیت دیده می شود شامل این موارد هستند: مراجعه به کلینیک طی ۴۸ ساعت اخیر، بروز تشنج حین ورود کودک به اورژانس، تشنج جزئی که فقط یک اندام کودک را مبتلا نموده است و وجود سفتی گردن حین معاینه اولیه کودک.

همه کودکان کمتر از ۱۲ ماه، کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماه که بی حال و ناخوش هستند، وقتی تشنج از نوع کمپلکس( بیش از یک حمله در ۲۴ ساعت، زمان تشنج بیش از ۱۵ دقیقه و تشنج فوکال با درگیری یک اندام) باشد و در کودک بالای ۵ سال که برای اولین بار دچار تب و تشنج شود، انجامLP ، برای بررسی مایع مغزی نخاعی لازم است.

در تب و تشنج اگر بیمار تأخیر تکاملی داشته باشد و نیز در صورت ابتلا به تشنج از نوع کمپلکس به نظر می رسد انجام الکتروآنسفالوگرافی یانوار مغز بسیار کمک کننده است. انجام تصویربرداری مغزی در موارد معاینه عصبی غیرطبیعی، وجود امواج صرعی در نوار مغز و سابقه تشنج طولانی و پایدار ضروری می باشد. در ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد کودکان مبتلا به تشنج طولانی ناشی از تب (زمان تشنج بیش از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه)، ضایعاتی در ناحیه تمپورال مغزی وجود دارد که در آینده منجر به صرع لوب تمپورال می شود.

درمان تشنج با تب چیست؟

آنچه در درمان تشنج با تب مهم است اینکه آیا بیمار فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری صرع را دارد یا خیر. حدود ۲ تا ۱۰ درصد مبتلایان به تشنج ناشی از تب، در طی دو سال بعد مبتلا به صرع می شوند. البته در انواع تب و تشنج ساده خطر ابتلا به صرع کودکان مانند افراد جامعه است. فاکتورهای خطر ابتلا به صرع شامل تأخیر تکامل حرکتی و ذهنی، تشنج از نوع کمپلکس، سابقه خانوادگی صرع و بروز تشنج در زمان کمتر از یکساعت از زمان شروع تب می باشد.

بیماری تب و تشنج خوش خیم بوده و به جز در انواع حمله طولانی مدت آن عوارض عمده ای ندارد. آنچه در این بیماران مهم است بررسی علت تب در کودکان مبتلا و کنترل آن و همچنین مصرف داروهایی مانند دیازپام یا کلوبازام خوراکی حین تب می باشد. همچنین می توان از ژل دیازپام حین حمله تشنج ناشی از تب استفاده نمود. گاه در بیماران خاصی که فاکتورهای خطر بروز صرع دارند، یا درصورت مشاهده امواج صرعی در نوار مغز و با تجویز پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان داروهایی مانند فنوباربیتال یا سدیم والپروآت تجویز می شود.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار

بیماری که امروز در مطب داشتم؛

بعد از ظهر بود و والدین شیرخوار ۱۷ ماهه ای سراسیمه به مطب مراجعه نمودند. وقتی منشی وضعیت سراسیمه مادر کودک را دید، فوراً وارد اتاق شد و گفت:آقای دکتر ببخشید مزاحم شدم کودکی را آورده اند که نوبت قبلی ندارد ولی والدین می گویند چند دقیقه قبل تشنج شدیدی داشته است. گفتم خونسرد باشند و فوراً وارد شوند. وقتی شیرخوار هفده ماهه داستان ما را معاینه نمودم حال خوبی داشت و در خواب عمیق بود که به گفته پدر بیمار در اثر تزریق مقعدی دیازپام است. بعد از اطمینان از حال خوب کودک، از والدین خواستم که شرح حمله تشنج را توضیح دهند. وقتی والدین حمله را توضیح دادند متوجه شدیم که اصلاً تشنج اتفاق نیفتاده است و حمله رخداده در واقع حمله ریسه رفتن بوده است.

علائم ریسه رفتن چیست؟

کودکان مبتلا به ریسه رفتن ویژگی مشخصی دارند و آن اینکه همیشه حمله ریسه رفتن بعد از گریه شدید و یا یک حادثه ناگوار و دردناک برای کودک اتفاق می افتد. دو نوع از حمله ریسه رفتن وجود دارد که در نوع شایع آن بعد از گریه شدید کودک دچار حمله شبیه به تشنج به شکل وقفه تنفسی بسیار کوتاه، اختلال هوشیاری و سیاه شدن دور لب شده و گاه چشم‌ها بالا رفته و ممکن است لرزشی خفیف در عضلات صورت مشاهده شود که همه این علائم گذرا هستند و بعد از چند ثانیه به پایان می رسد. نوع کمتر شایع ریسه رفتن نیز متعاقب یک حمله دردناک بروز می کند ولی بسیار وحشتناک تر بوده و به گونه ای است که انگار کودک از دنیا رفته است.

علت ریسه رفتن چه می تواند باشد؟

مکانیسم دقیق در علت ریسه رفتن به طور دقیق مشخص نشده است، اما ممکن است به دلیل کمبود ذخیره آهن بدن، مسائل روحی روانی و یا عادتی باشد. البته یکی از موارد مهم درعلت ریسه رفتن مشکلات قلبی است که می تواند منجر به نوع کمتر شایع ریسه رفتن شود. در کشور ما تجربه نشان داده است که یکی از نکات مهم در علت ریسه رفتن، کم خونی ناشی از کمبود آهن باشد، زمانی که بدن به اندازه کافی گلبول‌های قرمز تولید نمی‌کند.

آیا ریسه رفتن در کودکان با عوارض مهمی همراه است؟

ریسه رفتن معمولاً عوارض خاص مغزی ایجاد نمی‌کند، اگرچه مشاهدهٔ این وضعیت برای والدین ترسناک است. هیچ گونه افزایش خطر ابتلا به اختلالات صرع در کودکان در هنگام ریسه رفتن وجود ندارد.

مطالعات تشخیصی ضروری برای تشخیص ریسه رفتن چه هستند؟

اگرچه حمله ریسه رفتن بی خطر بوده و عوارضی ندارد، ولیکن اگر فرزند عزیزتان دچار این حملات است حتماً به فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه نمایید تا معاینه دقیق کودک انجام شود و توصیه می شود برای اطمینان بیشتر حتماً بررسی تشخیصی بیشتر از جمله نوار مغز نیز در صورت نیاز انجام گیرد.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار