سرگیجه در کودکان

سرگیجه واقعی عبارت است از حالتی که بیمار احساس می کند محیط پیرامون او گرد سرش می چرخد و یا اگر چشم هایش را ببندد می پندارد که خودش دور محیط می چرخد. در این حالت تعادل از بین می رود و حالت آتاکسی در بیمار ایجاد می شود. کودکان اغلب از احساس سبک بودن سر شکایت دارند و به ندرت از سرگیجه شاکی می باشنند. سرگیجه محیطی با نیستاگاموس افقی کوتاه مدت، تهوع و استفراغ شدید همراه است و پس از چند بار که وضعیت سر بیمار تغییر داده شود شدت آن کاهش می یابد.

عوامل بروز سرگیجه

داروها

تعداد زیادی از داروها سبب ایجاد اختلال شنوایی می شوند. همچنین برخی داروهای ضدتشنج باعث ایجاد آتاکسی نیز می شوند. در مسمومیت با داروهای ضدصرع هم سرگیجه همراه با عدم تعادل و نیستاگاموس به طور شایعی دیده می شود.

میگرن

حدود ۲۰ درصد از بیماران مبتلا به میگرن در زمان حمله از سرگیجه شکایت دارند. در این بیماران تشخیص سرگیجه به عنوان یک علامت میگرن مشکلی وجود ندارد ولی ۱۰ درصد از بیماران در فواصل حملات سرگیجه دارند و مرتبط کردن سرگیجه با میگرن مشکل می باشد. سرگیجه های دنباله دار کوتاه مدت در شیرخواران و کودکان خردسال علی رغم فقدان سردرد به عنوان معادل های میگرن شناخته شده و در مراحل بعدی زندگی، این حملات به میگرن کلاسیک تبدیل می شوند.

بیماری حرکت

این بیماری توسط شتاب نامعمول بدن و یا ناهماهنگی بین اطلاعات دریافتی توسط مغز از طریق سیستم های بینایی در طی شتاب بدن ایجاد می شود. زمانی که حرکت در میدان بینایی برخلاف حرکت واقعی بدن می باشد این مسئله مهار می گردد و لذا در زمان حرکت توسط وسیله نقلیه، نگاه کردن از پنجره به بیرون سبب کاهش بیماری حرکت می شود. کودکان خردسال در صندلی پشت که تنها دریافت بینایی در آنها از داخل اتومبیل می باشند در بیشترین ریسک از لحاظ بیماری حرکت می باشند. اولین علامت این بیماری رنگ پریدگی بوده و سپس تهوع و استفراغ ایجاد می شود. متوقف کردن حرکت وسیله نقلیه بهترین راه جهت قطع یک حمله است.

تروما

۵۰ درصد از کودکانی که دچار ترومای غیرنافذ به جمجمه می شوند طی سه روز اول بعد از صدمات دچار گیجی و سردرد می گردند. سرگیجه شدید بلافاصله پس از صدمه به وجود آمده و کودکان بدون ثبات می شود و به سمت ناحیه درگیر نوسان خواهد داشت. خونریزی از گوش مطرح کننده ترومای ناحیه فوق می باشد و در این شرایط حتما به سرعت باید به پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان مراجعه کرد.

صرع

سرگیجه می تواند تنها علامت یک تشنج ساده و یا یک علامت اولیه در تشنج باشد. ۱۰ الی ۲۰ درصد بیماران دارای صرع، سرگیجه را تجربه می کنند.

عفونت های باکتریال

عفونت های باکتریال، اوتیت مدیا و مننژیت علل اصلی اختلال شنوایی در کودکان می باشند. عفونت های مزمن گوش میانی به صورت ناگهانی باعث ایجاد سرگیجه شدید، تهوع، استفراغ و کاهش شنوایی یک طرفه می شود. سرگیجه شدید که توسط عطسه یا سرفه و یا با ایجاد فشار روی کانال گوش خارجی ایجاد می شود نشان دهنده تشکیل فیستول است.

عفونت های ویروسی

عفونت های ویروسی شامل اوریون، سرخک می باشد. علامت اصلی شروع حاد این عفونت ها در کودک، سرگیجه می باشد و هر تلاشی جهت حرکت دادن سر سبب تشدید سرگیجه، تهوع و استفراغ می شود. همچنین نیستاگاموس با حرکات سر افزایش می یابد و بیماربی حرکت در بستر دراز می کشد.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان

کلینیک مغز و اعصاب کودکان دکتر محمدکاظم بخشنده 

  عوامل مختلفی در ایجاد عقب ماندگی ذهنی شامل عوامل ژنتیک، تکاملی، اکتسابی و یا ترکیبی از این موارد وجود دارد. علل ژنتیکی شامل علل کروموزومی و غیرکروزومی می باشد. بنا بر نظر پزشکان فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان، شدت عقب ماندگی ذهنی در ارتباط با زمان و مدت صدمه و درجه تماس سیستم عصبی است. هرچه شدت عقب ماندگی ذهنی بیشتر باشد احتمال پیدا کردن علت بیشتر خواهد بود.علل قابل شناخت متعدد هستند و بیشتر از ۲۰۰ مورد ژنتیکی تاکنون ثبت شده است.

علل کروموزومی عقب ماندگی ذهنی

اختلالات کروموزوم های اتوزومال غالبا با عقب ماندگی ذهنی همراه می شوند. احتمال این همراهی در عقب ماندگی ذهنی ۴ تا ۳۴ درصد گزارش شده است. سندرم داون از همین قبیل می باشد.

علل غیرکروموزومی عقب ماندگی ذهنی

شامل سندروم های پوستی عصبی، اختلالات مادرزادی متابولیسم و ضایعات ساختمانی مغز است.

سندروم های پوستی عصبی

نوروفیبروماتور و توبروس اسکلروز در پسران و سندروم های پوستی عصبی غیرارثی مثل استورج وبر می تواند با عقب ماندگی ذهنی همراه شوند.

بیماری مادرزادی متابولیسم

خیلی از بیماری های مادرزادی متابولیسمی نیز با عقب ماندگی ذهنی یا صرع همراه هستند، هر چند تعداد کمی از موارد عقب ماندگی ذهنی ناشی از این اختلالات هستند ولی به علت ارثی بودن و گاه تاثیر رژیم غذایی در پیشگیری از عوارض این بیماری ها حایز اهمیت می باشند. در بعضی از انواع اختلالات مادرزادی متابولیسم، تکامل از ابتدا تاخیر دارد و در برخی از افراد پس از یک دوره تکامل طبیعی، پسرفت حاصل می شود. کمبود سرین ( میکروسفالی مادرزادی، تشنج، عقب ماندگی ذهنی)، کمبود کراتین (عقب ماندگی ذهنی، تاخیر تکلم، هیپوتونی، تشنج، بیش فعالی، اوتیسم)، کمبود گلوکز ترانسپورتر (عقب ماندگی ذهنی، تشنج)، کمبود لکوترین c4 (میکروسفالی، هیپونونی) و آتروفی مخچه و تاخیر تکاملی از انواع نادر و جدیدتر بیماری های متابولیک همراه با عقب ماندگی هستند.

هیپوتیروئیدی و کمبود ید

هیپوتروئیدی مادر می تواند در صورت عدم درمان به موقع منجر به کاهش بهره هوشی کودک شود. کمبود ید به عنوان شایع ترین علت عقب ماندگی ذهنی قابل پیشگیری در برخی نواحی دنیا می باشد. بین کمبود ید و عقب ماندگی ذهنی یک ارتباط ژنتیک وجود دارد.

ضایعات ساختمانی مغز

خیلی از ضایعات ساختمانی مغز با عقب ماندگی ذهنی و گاه با سایر ناهنجاری ها همراه می شوند و گاه ارثی هستند. میکروسفالی همراه با عقب ماندگی ذهنی دیده می شود.

سندروم های ژنتیکی غیرکروزومی

تعداد رو به اقزایشی از سندروم های ژنتیکی غیرکروموزومی که با عقب ماندگی ذهنی و ناهنجاری های دیگر اعضای بدن همراه می شوند نیز وجود دارد. برخی از این ناهنجاری ها اختلالات و بیماری های چون میکروسفالی، پیشانی باریک، دررفتگی لگن و خط کف دست می باشد.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان

کلینیک مغز و اعصاب کودکان دکتر محمدکاظم بخشنده 

تومور مغزی در کودکان چیست؟

تومورهای سیستم عصبی مرکزی شامل تمامی تومورهای مغزی و نخاع اعم از بدخیم و خوش خیم می شوند. با وجود اینکه پیشرفت هایی در جهت درمان تومورهای کودکان صورت گرفته و بسیاری از پزشکان فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان در حیطه فعالیت های ویژه ای انجام داده اند اما هنوز مرگ و میر و معلولیت ناشی از تومورهای بدخیم مغز قابل توجه است.

انواع تومورهای مغزی در کودکان

تومورهای مغزی و نخاعی در دوران کودکی انواع مختلفی دارد که در دوران کودکی براساس نوع سلولی که در آن به‌وجود آمده‌اند و یا اینکه تومور در ابتدا در کجا در سیستم اعصاب مرکزی CNS تشکیل شده است نام‌گذاری می‌شوند.

آستروسیتوم‌ها

آستروسیتوم‌های دوران کودکی تومورهایی هستند که در سلول‌هایی به نام آستروسیت به‌وجود می‌آیند. آنها می‌توانند تومورهای درجه بالا و یا درجه پایین باشند. درجه تومور توصیف می‌کند که سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ چگونه به نظر می‌رسند و اینکه تومور چقدر سریع احتمال رشد و انتشار دارد. آستروسیتوم‌های درجه بالا تومورهایی هستند که بسیار سریع رشد کرده و بدخیم هستند. آستروستیوم درجه پایین تومورهایی هستند که به کندی رشد می‌کنند و احتمال کمتری دارد که بدخیم باشند.

تومور آتیپیک تراتوئید رابدوئید

تومورهای آتیپیک تراتوئید رابدوئید تومورهایی هستند که بسیار سریع رشد کرده و اغلب در مخچه به‌وجود می‌آیند. آنها ممکن است در دیگر نقاط مغز و نیز در نخاع رشد کنند.

گلیوم ساقه مغز

گلیوم‌های ساقه مغز در دوران کودکی در ساقه مغز تشکیل می‌شوند.

علائم تومورهای مغزی در کودکان

افزایش دور سر

به دلیل باز بودن درزهای جمجمه اطفال، توده‌های مغزی یا بروز هیدروسفالی (تجمع مایع مغزی نخاعی) در اثر تومورهای مغزی ممکن است سبب افزایش فشار داخل جمجمه و رشد غیرعادی آن شوند.

بی‌قراری غیرعادی

این بی‌قراری ممکن است به دلیل سردرد در شیرخوار که توانایی صحبت ندارد رخ دهد و گاهی با استفراغ و بردن مکرر دست توسط شیرخوار به سمت سرش همراه است.

سردرد

در کودکان همواره باید سردرد را جدی تلقی کرد و بررسی دقیق و کاملی برای رد علل مهم انجام داد.  

انحراف چشم‌ها

این انحراف اگر به دلیل بالارفتن فشار داخل جمجمه باشد معمولاً به سمت پایین است اما فلج عصب‌های چشمی به دلیل ضایعه مغزی ممکن است به انحراف چشم‌ها به هر سمت منجر شود. مادران در اکثر موارد پیش از سایر افراد متوجه تغییر در نگاه شیرخوار و کودک خود می‌شوند و این اتفاق باید مهم و جدی در نظر گرفته شود.

تاخیر تکاملی

تکامل شیرخواران به‌صورت رفتار و گفتار و واکنش آن‌ها به محیط اطراف در سنین مختلف ارزیابی می‌شود؛ مثل گردن گرفتن، لبخند زدن، نشستن، ایستادن و … هرگونه تأخیر در این پلکان باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

تشنج

تشنج در کودکان لزوماً به‌صورت کاهش سطح هوشیاری و حرکات شدید در اندام‌ها نیست. قطع ناگهانی ارتباط و عدم توجه به اطراف برای چند ثانیه تا دقیقه، قرار دادن سر یا اندام‌ها در یک وضعیت خاص، حرکت پرشی اندام‌ها، شل شدن عضلات به‌طور ناگهانی، حرکات تکراری در دهان مثل مزه مزه کردن، انحراف چشم‌ها و حتی تولید صداهای غیرعادی و عجیب به‌صورت متناوب می‌توانند نوعی تشنج باشند که گاهی مورد توجه قرار نگرفته و بعدها بیماری خود را با علائم جدی‌تر نشان می‌دهد.

ضعف اندام‌ها

گاهی به‌صورت عدم استفاده کودک از یکدست و یا راه رفتن غیرمتقارن خود را نشان می‌دهد.

برجسته‌شدن ملاج

ملاج فضایی نرم و بدون استخوان در جلوی جمجمه است که در شیرخواران قبل از پوشش کامل استخوانی جمجمه قابل‌لمس است. بالا رفتن فشار داخل جمجمه سبب برجسته و سفت شدن ملاج می‌شود.

علائم پوستی

گاهی لک‌های پوستی، توده‌های کوچک متعدد زیرپوست و علائم مشابه که به‌راحتی از چشم دور می‌مانند اولین نشانه‌های ابتلا به سندرومی به نام «نوروفیبروماتوز» هستند که شامل تومورهای متعدد سیستم عصبی و درگیری همزمان پوستی می‌شود. ذکر وجود این ضایعات توسط والدین به پزشک معالج می‌تواند بسیار کمک‌کننده و راهگشای تشخیص زودتر توده‌های مغزی باشند.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان 

کلینیک مغز و اعصاب کودکان کتر محمدکاظم بخشنده 

تشنج در نوزادان چیست؟

تشنج شایع‌ترین علامت آسیب سیستم عصبی مرکزی درنوزادان است. این علامت می تواند ناشی از یک علت زمینه ای مخاطره‌آمیز ولی قابل درمان باشد به طوری که تشخیص زودرس و مداخله مناسب می تواند نجات بخش باشد. تشنج در نوزادان از نظر تصویر بالینی و عوامل ایجاد کننده با کودکان بزرگتر و بالغین متفاوت است. این مسئله ناشی از نارس بودن سیستم عصبی مغز در این دوره است. تشنج در دوره نخست شایع تر از سایر سنین می باشد به طوری که میزان بروز آن بین ۱/۵ تا ۵/۵ در هزار مورد گزارش شده است. فراوانی تشنج با توجه به سن دوره بارداری و وزن نوزاد در زمان تولد متفاوت است. در یک مطالعه میزان بروز تشنج در نوزادان با سن دوره بارداری کم‌تر از ۳۰ هفته ۳/۹ درصد و در سنین بالاتر از آن ۱/۵ درصد گزارش شده است. در مطالعه دیگر فراوانی تشنج در نوزادان با وزن کم‌تر از ۱/۵ کیلوگرم ۵۷/۵ در هزار و در مواردی با وزن بیش از ۲/۵ کیلوگرم ۲/۸ در هزار بیان شده است. علت این اختلاف فراوانی در مطالعات مختلف مربوط به تفاوت در جمعیت مورد مطالعه و چالش های تشخیص تشنج در این گروه سنی خاص می‌باشد.

علل تشنج در نوزادی

علل متعددی سبب بروز تشنج در دوران نوزادی می‌شوند که این مسئله تا حدود زیادی ناشی از مستعد بودن مغز نارس در این محدوده سنی نسبت به آسیب‌های مختلف است. مهم‌ترین علل تشنج نوزادی عبارتند از:

آنسفالوپاتی هیپوکسیک ایسکمیک

این مورد شایع‌ترین علت تشنج در دوران نوزادی است. به طوری که ۵۰ تا ۶۰ درصد موارد را شامل می‌شود. در اکثر موارد این عارضه قبل یا حین زایمان اتفاق می‌افتد و تنها در ۱۰ درصد موارد ناشی از علل بعد از تولد می‌باشد. این نوع تشنج عمدتا ۲۴ ساعت اول بعد از تولد و معمولا در طی ۳ روز عارض می‌شوند. بروز تشنج طی چند ساعت اول بعد از تولد می‌تواند ناشی هیپوکسیک ایسکمیک داخل رحمی باشد.

هیپوگلیسمی

هیپوگلیسمی به قند خون کم‌تر از ۴۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر اطلاق می‌شود. سطحی از گلوکز که سبب بروز تشنج می‌شود دقیقا مشخص نیست. این عارضه در نوزادان با وزن کم و نوزادان مادران دیابتی شایع تر است. اختلالات همراه هیپوگلیسمی مثل حوادث عروقی مغز و تروما باعث کاهش آستانه تشنج در این نوزادان می‌شود.طول مدت هیپوگلیسمی شاخص مهمی جهت بروز علائم عصبی است.

هیپوکلسمی

هیپوکلسمی به کلسیم خون کم‌تر از ۷/۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر گفته می‌‌شود. هیپوکلسمی می‌تواند ناشی از علل مختلف از جمله آنسفالوپاتی هیپوکسیک ایسکمیک بوده و در مواردی همراه با هیپومنیزیمی و هیپوگلیسمی می‌باشد. هیپوکلسمی دیررس معمولا ناشی از تغذیه با رژیم غذایی با فسفات بالا می‌باشد.

هیپووهیپرناترمی

هیپوناترمی در نوزادان معمولا ناشی از ترشح نابجای هورمون ضد ادارای به دنبال عفونت و ترومای جمجمه می‌باشد و از علل ناشایع تشنج در نوزادی به شمار می‌رود.

حوادث عروقی مغز

حوادث عروقی مغز از نوع ایسکمیک یا خونریزی با منشأ شریانی یا وریدی می‌تواند سبب بروز تشنج در دوران نوزادی شود. خونریزی اطراف و داخل بطنی در نوزادان نارس شایع و در بیشتر از ۴۵ درصد موارد باعث تشنج می‌شود. خونریزی داخل مغزی در نوزادان نارس معمولا طی ۷۲ ساعت اول تولد عارض می‌شود.

عفونت‌ها

عفونت‌های قبل و بعد از تولد می‌تواند از علل تشنج نوزادی باشد. عفونت‌های داخل رحمی می تواند سبب آنسفالوپاتی شدید و بروز تشنج در دوران نوزادی شوند. همچنین عفونت‌های اکتسابی پس از تولد از جمله مننژیت، آنسفالیت و آبسه مغز می‌توانند سبب بروز تشنج نوزادی شوند.

مسمومیت‌ و ترک داروها

عفونت‌های قبل و بعد از تولد می‌تواند از علل تشنج نوزادی باشد. عفونت‌های داخل رحمی می تواند سبب آنسفالوپاتی شدید و بروز تشنج در دوران نوزادی شوند. همچنین عفونت‌های اکتسابی پس از تولد از جمله مننژیت، آنسفالیت و آبسه مغز می‌توانند سبب بروز تشنج نوزادی شوند. نوزادان مادرانی که دوران بارداری از داروها و موادمخدر استفاده می‌کنند در معرض توسعه تشنج هستند. تماس داخل رحمی با الکل، هروئین، کوکائین و متادون باعث بروز علائم عصبی در نوزاد از جمله لرزش، تحریک‌پذیری و تشنج می‌شود. بعضی از داروها در چند روز اول باعث بروز تشنج می‌شوند، در صورتی که موادی مثل متادون باعث بروز تشنج تاخیری تا چند هفته بعد می‌گردند. تزریق اتفاقی داروهای بی‌حس کننده موضعی در حین زایمان به بدن جنین می‌تواند باعث بروز تشنج در نوزاد شود. این نوزادان در چند ساعت اول تولد دچار مشکل تنفسی و قلبی شده و در برخی مواقع به کما می‌روند.

اقدامات تشخیصی بیماری

این اقدامات شامل نوارمغز (EEG)، نقشه مغزی (QEEG) و تصویربرداری از جمجمه یا MRI بوده و برای پی بردن به علت زمینه ای تشنج، اختلالات همراه با آن و عوارض حاصل از بیماری زمینه ای و تشنج‌ها انجام می‌گیرد.

درمان بیماری

زمانی که تشخیص تشنج توسط پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب، مطرح و تایید می‌شود پس از انجام اقدامات حیاتی اولیه، درمان باید با داروهای ضدتشنج آغاز شود.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان

کلینیک مغز و اعصاب کودکان دکتر محمدکاظم بخشنده