درمان عقب ماندگی ذهنی
عقب ماندگی ذهنی چیست؟
عقب ماندگی ذهنی یکی از شایع ترین اختلالات روانی عصبی در کودکان است. میزان شیوع عقب ماندگی ذهنی در میان کودکان و نوجوانان از ۱ تا ۳ درصد گزارش شده است. میزان شیوع عقب ماندگی ذهنی در میان پسران به نسبت ۳/۱ تا ۹/۱ برابر بیشتر است. اولین علایم کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی شامل تأخیر تکلمی، اختلالات رفتاری و مشکلات یادگیری تحصیلی می باشد. معمولا تشخیص عقب ماندگی ذهنی تا قبل از سن ۵ سالگی بسیار دشوار است و اغلب اصطلاحاتی مانند اختلال گفتاری، تاخیر تکاملی یا اختلال یادگیری برای کودکان کم سن مبتلا به کار برده می شود.
چگونه تشخیص داده می شود که بیماری به عقب ماندگی ذهنی مبتلا است؟
میزان هوش کودک اگر بیشتر از ۸۵ باشد، نرمال و طبیعی در نظر گرفته می شود و عدد هوش کودک بین ۷۱ تا ۸۴ به عنوان مرزی طبقه بندی می شود. معمولا بر اساس سه مشخصه اصلی عقب ماندگی ذهنی تشخیص داده می شود. ۱- شروع بیماری قبل از ۱۸ سالگی باشد، ۲- میزان هوش کودک کمتر از ۷۰ باشد و ۳- ضعف مهارت های انطباقی (شامل حداقل دو مهارت از موارد؛ برقراری ارتباط با دیگران، مراقبت از خود، مهارت های اجتماعی، عملکرد تحصیلی در مدرسه، حفظ بهداشت و ایمنی فردی و کار کردن).
علت عمده عقب ماندگی ذهنی چیست؟
با بررسی های بالینی و آزمایشگاهی می توان علت ۵۰ تا ۷۰ درصد موارد عقب ماندگی ذهنی را تشخیص داد. علت بروز عقب ماندگی ذهنی نیز شامل موارد زیر می باشند:
علت قبل از تولد: اشکالات کروموزومی، سندرم های ژنتیکی، عفونت های داخل رحمی، مصرف دارو یا الکل توسط مادر، بیماری فنیل کتونوری مادر.
علت حین تولد: زایمان نارس یا طول کشیده و فلج مغزی
علت بعد از تولد: عفونت مغزی مانند مننژیت یا آنسفالیت، ضربه مغزی، مسمومیت با سرب و تشنج.
چند نوع عقب ماندگی ذهنی وجود دارد؟
بر اساس اینکه میزان هوش کودک چقدر باشد، چهار نوع عقب ماندگی ذهنی طبقه بندی می شود:
عقب ماندگی ذهنی خفیف : بهره هوشی یا IQ از ۵۵-۵۰ تا ۷۰
عقب ماندگی ذهنی متوسط : بهره هوشی یا IQ از ۴۰-۳۵ تا ۵۵-۵۰
عقب ماندگی ذهنی شدید : بهره هوشی یا IQ از ۲۵-۲۰ تا ۴۰-۳۵
عقب ماندگی ذهنی بسیار شدید : بهره هوشی یا IQ کمتر از ۲۵-۲۰
تشخیص عقب ماندگی ذهنی چگونه انجام می شود؟
وقتی کودک با علایم تأخیر تکلمی، اختلالات رفتاری و یا مشکلات یادگیری تحصیلی مراجعه می کند، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان متناسب با یافته های شرح بیماری، شرح حال فامیلی و معاینه بالینی علت اولیه بروز بیماری را تشخیص می دهد. با توجه به تشخیص اولیه بررسی های بیشتر ژنتیک، کاریوتیپ کروموزومی و تصویربرداری مغزی برای تشخیص دقیق لازم است.
درمان عقب ماندگی ذهنی را می دانید؟
آنچه در درمان عقب ماندگی ذهنی اهمیت دارد، راهکارهای مناسب برای پیشگیری از ابتلا به آن می باشد. امروزه با پیشرفت علم ژنتیک می‌توان در بسیاری از موارد از جمله ازدواج‌های فامیلی و با احتمال صد در صد از تولد نوزاد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی جلوگیری کرد. اقدامات درمانی لازم برای درمان عقب ماندگی ذهنی را باید در سه ماهه اول بارداری انجام داد.
در صورتی که اقدامات لازم برای پیشگیری از تولد کودک مبتلا به عقب ماندگی ذهنی مفید واقع نشود و کودک مبتلا به دنیا آمده باشد، برای کمک و درمان عقب ماندگی ذهنی به کودک جهت مقابله با ناتوانی های مورد نیاز، مشاوره مستمر مورد نیاز است.
والدین نوزادانی که از لحاظ ذهنی معلول هستند، باید یک طرح درمانی خانوادگی را داشته باشند که نیازهای فرزندشان را توصیف می کند. این طرح همچنین شامل خدماتی می شود که کودک برای توسعه و رشد نرمال به آن ها نیاز دارد. نیازهای خانواده نیز در این طرح در نظر گرفته شده است.
هدف اصلی درمان عقب ماندگی ذهنی، کمک به بیمار برای دستیابی به توانایی کامل خود در زمینه آموزش و پرورش و مهارت های اجتماعی و زندگی است. عموم درمان های مورد استفاده برای این بیماران عبارتند از:
رفتار درمانی
کار درمانی
مشاوره
دارودرمانی
همه کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی باید تحصیلات خود را در مراکز و مدارس مخصوص انجام می دهند. در ایران مدارس دولتی مخصوص این کودکان، آموزش های رایگان و مناسبی را برای کودکان مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و سایر اختلالات رشدی فراهم می کنند.
دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار
