نوشته‌ها

خواب کودکان

خواب خوب کودکان

تعریف خواب :

خواب فرایند بازیابی قوای جسمانی و روانی می باشد .خواب عبارت است از عدم توانایی ارادی درکنترل محیط فیزیکی و کاهش یا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیرفعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت طوری‌که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهم‌های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند. در بین پستانداران، پرندگان، ماهیان و دیگر جانوران مراحل خواب و بیداری وجود دارد. خواب برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی_اسکلتی انسان‌ها و جانوران اهمیت دارد.

خواب کودکان

خواب خوب در کودکان

قطع به یقین در دنیای مدرن و قرن حاضر تاثیر خواب راحت  برکیفیت زندگی کودکان بر کسی پوشیده نیست . خواب، تأثیر زیادی بر سلامتی دارد. کودکان و نوجوانان برای رشد، مقابله با بیماری ها، راحت فکر کردن و به یادآوردن خاطرات  و مقابله با حالت های بد (احساسی، فکری یا روحی) به خواب کافی نیاز دارند. همچنین بسیاری از محققان بر این باورند که خواب راحت تاثیربسیار زیادی بر تناسب اندام کودکان دارد . به این مفهوم که خواب کم در کودکان کم سن و کوچک تر در کودکی باعث چاقی مفرط و پر وزنی دوران کودکی می شود.. کودکان و نوجوانانی که استراحت کافی دارند، انرژی لازم را برای ورزش و فعالیت دارند؛ علاوه بر این، خواب کافی به آن ها کمک می کند که یادگیری و حافظه ی بهتری داشته باشند. وقتی کودکان خواب کافی داشته باشند، به احتمال بسیار زیاد انتخای های غذایی خوبی خواهن داشت چرا که با توجه به ساعات مهم وعده های غذایی (صبحانه ،نهار ، شام و) از برنامه غذایی خانواده پیروی خواهند کرد که این خود به تنظیم متابولیسم بدن کمک شایانی  خواهد کرد.همه ما درمحیط اطراف کودکانی را با چشمان پف کرده و خواب آلوده مشاهده کردیم که برای دیدن برنامه ای دلخواه خارج از عرف تعریف شده ی زمانی با خواب در حال جنگیدن هستند . مهمترین اتفاق بدی که در این حالت می افتد تغییر ساعت بیولوزیک بدن می باشد که خود سرچشمه بسیاری از بیماریها و اختلالات می باشد و دوم اینکه با این روال به کودکان خود یاد می دهیم که در بزرگسالی نیز از این سیستم معیوب هرج و مرج پیروی کرده و از اوان کودکی پایه های رشدی ناسالمی را به کودکان دلبند خود اموزش می دهیم که این خودبزرگترین اشتباه ممکن در این می باشد.

نوزاد شیرخوار

مراحل خواب

پژوهشگران را عقیده بر ایناست که خواب از دو مرحله غیر عمیق و عمیق تشکیل شده است . که در غالب این دو مرحله از ۵ زیر مجموعه شکل می گیرد .البته قبل از بیان این مراحل لازم است که دو حالت خواب ( REM)و   (NREM) را به طور اختصار توضیح دهیم. مرحله رم ( REM)یا “حرکت غیر سریع چشم”: یک فاز از خواب است که امواج مغزی در آن دوره ، معمولا آرام و با ولتاژهای بلند هستند و تنفس و ضربان قلب آهسته و منظم و فشار خون پایین است. معمولا در این فاز هیچ خواب و رویایی دیده نمی‌شود.

مرحله ان رم (NREM (خواب یا حرکات سرع چشم فاز دیگری از خواب است که برخلاف مرحله رم سوخت و ساز و ضربان قلب افزایش می یابد.در این مرحله بدن انسان فلج می شود و معمولا خواب ورویا در این مرحله پدیدار می شود..

سندرم شیرخوار شل چیست؟

مرحله اول خواب

در این مرحله از خواب در فاز در این حالت از خواب در مرحله رم     هستیم و در واقع در موقعیتی شناور بین حالت هوشیاری و غیر هوشیاری قرار داریم. در این لحظه احساس می‌کنیم بیدار هستیم و در عین حال متوجه هستیم که ذهن‌مان در حال رفت و آمد بین خواب و بیداری است. در این زمان گاهی اوقات افراد با حرکات سریع و غیرارادی عضلات روبه‌رو می‌شوند که می‌تواند فرد را از خواب بپراند.

 

مرحله دوم خواب

یکی از مواردی که می‌تواند به خوابی سبک و بی‌کیفیت منجر شود، دمای نامتعادل اتاق است. در واقع دمای نامتعادل باعث بیدار شدن‌های مکرر می‌شود.

تقریبا نیمی از کل زمان خواب ما در این مرحله سپری می‌شود. در این مرحله عضلات و ضربان قلب شروع به آرام شدن و ریلکسیشن می‌کنند و همچنین مغز نیز به آرامی فعالیت خود را کاهش می‌دهد.

شب ادراری در کودکان

مرحله سوم و چهارم خواب

این دو مرحله با هم ترکیب شده‌اند چرا که اثرات بسیار مشابهی به نام موج آرام خواب یا SWS روی خواب افراد دارند. این دوره به‌عنوان عمیق‌ترین دوره‌ی خواب شناخته می‌شود و یکی از مراحل بسیار مهم خواب است و نباید حین آن بیدار شد.

البته گاهی اوقات پیش می‌آید که با ایک اتفاق ناگهانی مثل صدای زنگ تلفن در این مرحله از خواب بیدار می‌شویم. در واقع اگر تا به حال به‌طور ناگهانی از خواب پریده باشید و خود را در یک وضعیت بسیار سست و اصطلاحا “تلو تلو خوران” دیده باشید، در حالت موج آرام خواب یا SWS بوده‌اید که از خواب بیدار شدید.

دلیل دیگری که اثبات می‌کند وضعیت SWS یا موج آرام خواب بسیار حیاتی و حائز اهمیت است این است که بدن در این زمان در حال تجدید جوانی خود است. به بیان ساده‌تر هورمون رشد در این مرحله آزاد می‌شود که موجب بهبود، بازیابی و التیام عضلات و بافت‌های بدن خواهد شد. همچنین اکسیژن و مواد مغذی مهم برای بدن در این دوره فراهم می‌شوند.

نکته‌ی جالب دیگر درمورد مرحله سوم و چهارم خواب این است که شب‌ادراری و راه رفتن در خواب هم در این مراحل اتفاق می‌افتند.

شب ادراری در کودکان

مرحله پنجم خواب

یکی از راه‌های بیدار شدن راحت‌تر این است که زمان بیدار شدن خود را طوری تنظیم کنید که در دوره‌ی REM از خواب بیدار شوید.  این مرحله تنها مرحله‌ای است که ما در آن حالت REM یا حرکت سریع چشم را تجربه می‌کنیم. در واقع انسان‌ها فقط ۲۰ درصد از زمان خود را در این مرحله سپری می‌کنند و جالب اینجاست که مغز در این مرحله بیشتر از سایر مراحل فعالیت دارد.

به نظر می‌رسد این مرحله مهم‌ترین مرحله برای مغز باشد چرا که مغز در این مرحله در حال شروعی دوباره(یا به تعبیری بیدار شدن) برای فعالیت مجدد است. همانطور که در ابتدا بیان شد، اکثر خواب و رویاها در این مرحله(که در فاز REM قرار دارد

، پدیدار می‌شوند و انسان‌ها در این مرحله خواب می‌بینند. امواج مغزی در این مرحله بی‌شباهت با حالت بیداری نیست.

  • مدت خواب لازم برای کودکان

 

  • . تا ۲ماهه: ۵/۱۰ تا ۱۸ساعت در روز؛

 

  • تا ۱۱ماهه: ۱۰ تا ۱۲ ساعت در روز؛

 

  • تا ۳ساله: ۱۲ تا ۱۴ ساعت در روز؛

 

  • تا ۵ساله: ۱۱ تا ۱۳ ساعت در روز؛

 

  • تا ۱۲ساله: ۱۰ تا ۱۱ ساعت در روز؛

 

  • ۱۲- ۶ – تا ۱۸ساله: ۵/۸ ساعت در روز

 

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان 

کلینیک مغز و اعصاب کودکان دکتر محمدکاظم بخشنده 

شب ادراری در کودکان

شب ادراری در کودکان

شب ادراری در کودکان به چه شکل است ؟

شب ادراری یعنی بی‌اختیاری در
کنترل ادرار در کودکان که اصطلاحا به آن انوروزیس شبانه در طول دوران خواب می
گویند . ادرارکردن در کودکان به‌طور غیرارادی اتفاق می افتد می‌گیرد و به همین علت
شب ادراری کودکان محسوب می‌شود . اکثر کودکان با رسیدن به
سن ۴ الی ۵ سالگی به میزانی از توانایی در کنترل کردن مثانه
خود خواهند رسید اما باید اشاره کرد که زمان رسیدن به کنترل کامل ادرار توسط کودک
با کودکی دیگر متفاوت است . مشاهده شده بسیاری از والدین خیلی زودتر از زمان مطلوب و مقرر
علمی از فرزند خود انتظار دارند که شب ادراری نداشته باشد که این طرز تفکری اشتباه
می باشد.

شب ادراری در کودکان

علل اصلی در شب ادراری کودکان

طبق
نظر پژوهشگران و محققین این احتمال وجود داشته که شب ادراری حاصلی از بیماری‌های نهان
شده در بدن کودک می باشد . با این وجود بسیاری از کودکان حتی بدون هیچ‌گونه بیماری
خاصی دچار شب ادراری هستند و این نظریه را به کل رد می کنند . درواقع باید گفت فقط
در میزان آماری کمی از کودکان علل اصلی شب ادراری شناسایی شده است و در کل علل
ناشناخته ای با خود به همراه دارد . با این وجود نمی‌توانیم به صورت قطعی تشخیص دهیم
که شب ادراری در کودک به صورت ناخودآگاه است یا آگاهانه ؟ .

انواع شب ادراری در کودکان

دو نوع اصلی در شب ادراری وجود دارد : شب ادراری اولیه ، شب
ادراری ثانویه :

در بی‌اختیاری ادراری اولیه ، از سال‌های اولیه کودکی فرد بدون توقف و به صورت دائمی
دچار این مشکل می باشد ، دائما رختخواب خیس دارد و شب ادراری در بیشتر شب ها با او
همراه خواهد بود . اما بی‌اختیاری ادراری ثانویه زمانی شروع به کار می کند که کودک
حداقل شش ماه مشکل بی‌اختیاری را تجربه نکرده است و پس از مدت زمانی مجددا اوضاع قبل
که شب ادراری داشت تکرار می‌شود . به‌طور کلی طبق مشاهدات بالینی ، شب ادراری
اولیه به دلیل ضعف و نابالغ ‌بودن سیستم عصبی کودک می باشد .

شب ادراری در کودکان

عوامل اصلی شب ادراری ثانویه

*
عفونت مجاری ادراری :
ناراحتی و نگرانی و
التهاب مثانه می‌تواند باعث ایجاد درد در قسمت تحتانی شکم یا سوزش ادرار شود دفع ادرار ، افزایش بسامد دفع ادرار نیز از سایر نتایج این
مشکل است .

*
اختلالات ساختاری یا تشریحی :  
اگر
کودکی دارای ناهنجاری و مشکلات در عملکرد بعضی از اندام‌های بدن خود مثل ماهیچه‌ها
یا اعصابی که با دستگاه دفع ادرار در ارتباط هستند ، می‌توانند منجر به بی‌اختیاری
ادراری یا همان شب ادراری در فرد شوند .

*
مشکلات سیستم عصبی : اگر سیستم عصبی کودک دچار اختلال و مشکل یا جراحت و بیماری‌هایی
که عملکرد آن را با مشکل روبرو می کند دچار شوند ، این سیستم نیز قادر به کنترل
ادرار در مثانه نخواهد بود و همین امر موجب می شود که بی اختیاری ادرار در فرد
بوجود آید .

شب ادراری در کودکان

* شرایط و محیط اضطراب زا : محیط
زندگی پر از استرسی که کودک در آن زندگی می کند می تواند میزان
شب ادراری در کودک را افزایش دهند ، شرایطی مثل : درگیری و دعواهای والدین ، نقل
مکان منزل به منطقه یا شهری دیگر ، تولد نوزاد جدید در خانواده ، عواملی هستند که
موجب شروع یا تشدید میزان شب ادراری کودکان می‌شوند . لازم به ذکر است که کودکانی
که سابقه آزار و اذیت جنسی شده اند  در
بعضی موارد خاص دچار شب ادراری در آنها دیده شده است .

*
نتیجه گیری کلی که باید به آن اشاره کرد این است که باید بدانیم شب ادراری معمولا
در خانواده‌ها به صورت ارثی می باشد . طبق آمار و ارقام نشان داده شدهکه والدین
بسیاری از کودکانی که شب ادراری دارند ، خودشان نیز در کودکی این مشکل را داشته
اند در اغلب موارد کودکانی که دچار این مشکل هستند دقیقا در همان سنی که شب ادراری
پدر و مادرشان متوقف شده بوده ، شب ادراری آنها نیز خاتمه می یابد.

شب ادراری در کودکان

درمان پزشکی شب ادراری کودکان

زمان
مراجعه به پزشک متخصص برای درمان شب ادراری بستگی به میزان اثرگذاری شب ادراری بر
کودک و طرز نگاه و دیدگاه والدین متغیر است . اگر کودک شما نشانه های خاصی را از
خود نشان نمی‌دهد و فقط و فقط در طول شب شب ادراری دارد ، تاکیدی بر مراجعه به
پزشک متخصص نخواهیم داشت ، اما اگر این مشکل طی چندین روز به صورت دائمی در کودک
مشاهده می شود لازم است با متخصص مغز و اعصاب کودکان مشورت داشته باشید تا
راهکارهای درمانی را برای شما بیان کنند . سن ۵ تا ۷
سالگی ، بهترین زمان ممکن برای شروع درمان شب ادراری کودکان می باشد .

نوزاد شیرخوار

درمانهای شب ادراری


* مراجعه به پزشک متخصص ارولوژی یا اطفال به منظور انجام معاینات بالینی جسمانی و انجام آزمایش های تخصصی پزشکی ( انگل ، مجاری ادراری و کلیه ، بررسی اسفنکترها ، بررسی ساختار مثانه ، میزان اوره و…)

* مراجعه به متخصص مغز و اعصاب کودکان جهت بررسی عملکرد ساختار توسط نوار مغز .

* استفاده از تشکهای مخصوص هشداردهنده به این خاطر که کودک هنگام خواب با زنگ و صدایی بیدار شده و تخلیه ادرار را انجام دهد .

* خوراندن مایعات متنوع و زیاد مثل آب ، چای و دمنوشها ، آب میوه های طبیعی ، دوغ و… به کودک طی روز به منظور افزایش میزان حجم مثانه .

* فاصله زمانی میان مراحل ادرار کردن : نباید با فاصله زمانی کوتاهی بعد از نوشیدن مایعات سریعا ادرار کند بلکه لازم است این زمان به مرور و آرام آرام افزایش پیدا کند تا با این کار میزان حجم مثانه کودک را بیشتر از قبل کنیم .

* رژیم غذایی خاص : مواد تحریک کننده مثل ادویه جات ، دارچین ، خرما ، فلفل ، سرکه ، نوشیدنی های کافئینی و گازدار ، افزودنی های رنگدار خوراکی نباید به میزان زیادی وارد بدن این گونه از کودکان گردد زیرا همه این دسته موارد یاد شده میزان تحریک پذیری مثانه را افزایش داده و تعداد دفعات شب ادراری در کودک را بیشتر از قبل خواهند کرد .

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان

کلینیک مغزو اعصاب کودکان دکتر محمدکاظم بخشنده 

بیش فعالی در کودکان

علل ژنتیکی عقب ماندگی ذهنی

 

عوامل مختلفی در ایجاد عقب ماندگی ذهنی شامل عوامل ژنتیک، تکاملی، اکتسابی و یا ترکیبی از این موارد وجود دارد. علل ژنتیکی شامل علل کروموزومی و غیرکروزومی می باشد.
بنا بر نظر پزشکان فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان، شدت عقب ماندگی ذهنی در ارتباط با زمان و مدت صدمه و درجه تماس سیستم عصبی است. هرچه شدت عقب ماندگی ذهنی بیشتر باشد احتمال پیدا کردن علت بیشتر خواهد بود.علل قابل شناخت متعدد هستند و بیشتر از ۲۰۰ مورد ژنتیکی تاکنون ثبت شده است.

علل کروموزومی عقب ماندگی ذهنی

اختلالات کروموزوم های اتوزومال غالبا با عقب ماندگی ذهنی همراه می شوند. احتمال این همراهی در عقب ماندگی ذهنی ۴ تا ۳۴ درصد گزارش شده است. سندرم داون از همین قبیل می باشد.

ضعف عضلانی در کودکان

علل غیرکروموزومی عقب ماندگی ذهنی

شامل سندروم های پوستی عصبی، اختلالات مادرزادی متابولیسم و ضایعات ساختمانی مغز است.

سندروم های پوستی عصبی

نوروفیبروماتور و توبروس اسکلروز در پسران و سندروم های پوستی عصبی غیرارثی مثل استورج وبر می تواند با عقب ماندگی ذهنی همراه شوند.

بیماری مادرزادی متابولیسم

خیلی از بیماری های مادرزادی متابولیسمی نیز با عقب ماندگی ذهنی یا صرع همراه هستند، هر چند تعداد کمی از موارد عقب ماندگی ذهنی ناشی از این اختلالات هستند ولی به علت ارثی بودن و گاه تاثیر رژیم غذایی در پیشگیری از عوارض این بیماری ها حایز اهمیت می باشند. در بعضی از انواع اختلالات مادرزادی متابولیسم، تکامل از ابتدا تاخیر دارد و در برخی از افراد پس از یک دوره تکامل طبیعی، پسرفت حاصل می شود.

کمبود سرین ( میکروسفالی مادرزادی، تشنج، عقب ماندگی ذهنی)، کمبود کراتین (عقب ماندگی ذهنی، تاخیر تکلم، هیپوتونی، تشنج، بیش فعالی، اوتیسم)، کمبود گلوکز ترانسپورتر (عقب ماندگی ذهنی، تشنج)، کمبود لکوترین c4 (میکروسفالی، هیپونونی) و آتروفی مخچه و تاخیر تکاملی از انواع نادر و جدیدتر بیماری های متابولیک همراه با عقب ماندگی هستند.

1-1-دیستروفی عضلانی

هیپوتیروئیدی و کمبود ید

هیپوتروئیدی مادر می تواند در صورت عدم درمان به موقع منجر به کاهش بهره هوشی کودک شود. کمبود ید به عنوان شایع ترین علت عقب ماندگی ذهنی قابل پیشگیری در برخی نواحی دنیا می باشد. بین کمبود ید و عقب ماندگی ذهنی یک ارتباط ژنتیک وجود دارد.

ضایعات ساختمانی مغز

خیلی از ضایعات ساختمانی مغز با عقب ماندگی ذهنی و گاه با سایر ناهنجاری ها همراه می شوند و گاه ارثی هستند. میکروسفالی همراه با عقب ماندگی ذهنی دیده می شود.

سندرم داون در کودکان

سندروم های ژنتیکی غیرکروزومی

تعداد رو به اقزایشی از سندروم های ژنتیکی غیرکروموزومی که با عقب ماندگی ذهنی و ناهنجاری های دیگر اعضای بدن همراه می شوند نیز وجود دارد. برخی از این ناهنجاری ها اختلالات و بیماری های چون میکروسفالی، پیشانی باریک، دررفتگی لگن و خط کف دست می باشد.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان

کلینیک مغز و اعصاب کودکان دکتر محمدکاظم بخشنده 

بیماری های پاییزی

اختلال دور سر در کودکان

اندازه طبیعی دور سر نوزاد حین تولد چقدر است؟

یکی از سوالات متداول در میان والدین که اغلب نگرانی زیادی را نیز در آنها ایجاد می کند، مقایسه دور سر نوزاد خود با نوزادان همسن و شکایت از علت تفاوت در دور سر آنها است. دور سر یک نوزاد و میزان رشد آن معیار بسیار مهمی از سلامت و رشد مغزی کودک محسوب می شود. اندازه دور سر به معنای اندازه گیری خطی است که از وسط پیشنی تا برجستگی پس سر نوزاد می باشد و توسط متر های پلاستیکی یا پارچه ای انجام می شود.

بیماری های پاییزی

اندازه طبیعی و نرمال دور سر نوزاد حین تولد نسبت به سن حاملگی نوزاد متغیر و متفاوت می باشد. اگر نوزاد به موقع و با گذراندن ۴۰ هفته طبیعی بارداری به دنیا آمده باشد، دور سر حدود ۳۴ تا ۳۵ سانتیمتر دارد. درحالی که نوزاد نارس که زودتر از موعد به دنیا آمده است، دور سر بمراتب کمتر و حدود ۳۱ تا ۳۳ سانتیمتر خواهد داشت. هر چه سن بارداری نوزاد کمتر باشد دور سر نوزاد نارس نیز کمتر خواهد بود.

رشد طبیعی دور سر نوزاد بعد از تولد چگونه است؟

بیشترین میزان رشد دور سر کودک بعد از تولد و در یک سال اول عمر اتفاق می افتد که حدود ۱۲ سانتیمتر می باشد. دور سر نوزاد در طی سه ماه اول تولد هر ماه ۲ سانتیمتر به میزان ۶ سانتیمتر و در سه ماه دوم هر ماه یک سانتیمتر رشد می کند. یعنی نوزادی با دور سر تولد ۳۵ سانتیمتری در شش ماهگی دور سر حدود ۴۴ سانتیمتر خواهد داشت. در شش ماه دوم سال اول عمر نیز دور سر کودک در هر ماه نیم سانتیمتر رشد می کند. در سال دوم حدود ۲ سانتیمتر رشد دور سر کودک ادامه می یابد.

اندازه دور سر در کوذکان

علت رشد نکردن دور سر نوزاد چیست؟

وقتی دور سر کودک از پایین ترین حد استاندارد نمودار رشد دور سر کمتر باشد، به آن دور سر کوچک یا میکروسفالی گفته می شود. علت رشد نکردن دور سر نوزاد به چند دسته طبقه بندی می شود. گاه دور سر والدین با عملکرد مغزی طبیعی و نرمال کوچکتر از حد استاندارد است و این ویژگی به فرزندشان به ارث می رسد. در این نوع کودکان عملکرد مغزی و تکامل کودک کاملاً طبیعی است و تنها دور سر کوچکتر از حد طبیعی دارند. این نوع از میکروسفالی پاتولوژیک و بیماری محسوب نمی شود.

اختلال دور سر کودکان

علت دیگر رشد نکردن دور سر نوزاد وجود انواع سندرم های ژنتیکی است. مهمترین و شایعترین سندرمها عبارت است از: سندرم داون یا تریزومی کروموزوم ۲۱، سندرم فریاد گربه، تریزومی کروموزوم ۱۸ و سندرم روبین اشتاین طیبی. میکروسفالی می تواند به علت جهش های ژنتیک بروز کند که این نوع از علت رشد نکردن دور سر نوزاد بیشتر در فرزندان والدینی اتفاق می افتد که با هم نسبت فامیلی دارند.

گاه به علل اکتسابی دور سر نوزاد رشد مناسبی ندارد. شایعترین علل از این نوع شامل عفونت های مادر در دوران بارداری مانند عفونت TORCH ویروس سایتومگالو ویروس و غیره، مصرف الکل یا داروهایی مانند فنی توئین در دوران بارداری، کم کاری تیروئیدی، بیماری های متابولیک بخصوص بیماری فنیل کتونوری، عوارض اکسیژن رسانی به مغز جنین به علت نارسایی جفتی حین بارداری و یا حین تولد، سوءتغذیه بعد از تولد، عفونت های داخل مغزی مانند مننژیت، ضربه مغزی و سکته مغزی می باشند.

کشف استعداد در کودکان

علائم میکروسفالی چیست؟

در انواع میکروسفالی ژنتیک و انواعی که بعد از تولد و به علت علل اکتسابی بروز می کند، علائم واضح اختلال عملکرد مغزی مشهود است. شایعترین علائم رشد کم دور سر یا میکروسفالی عبارت است از: تشنج و صرع، عقب ماندگی ذهنی، اختلال یادگیری، بیش فعالی، تأخیر تکامل ذهنی و حرکتی.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان