هوش کودک

هوش چیست؟

هوش یا Intelligence  به معنای توانایی و استعداد کافی برای یادگیری، هماهنگی با محیط، به کار بردن قضاوت و استدلال صحیح و پیدا کردن راه حل منطقی در مواجه با مشکلات می باشد. از نظر روانشناسان تربیتی هوش کیفیتی است که زمینه ساز موفقیت تحصیلی می‌شود و نوعی استعداد تحصیلی به شمار می‌رود. بهترین تعریف هوش را یک روان شناس به نام دیوید وکسلر پیشنهاد داده است که بیان می‌دارد: هوش، یعنی تفکر عاقلانه، عمل منطقی و رفتار موثر در محیط. هوش بالاتر نشانه‌های زیادی دارند مانند بالا بودن نمرات درسی، بالا بودن سطح تحصیلات، سلامت، عملکرد بالا در زمینه شغلی، دستمزد بالاتر و کاهش خطر چاقی.

2

بهره هوشی یا IQ چه تعریفی دارد؟

IQ یا بهره هوشی مخفف عبارت  Intelligence Quantity است. روانشناسان برای محاسبه بهره هوشی یا IQ از فرمولی ساده استفاده می کنند. در این فرمول سن ذهنی فرد بر سن زمانی او تقسیم و سپس در عدد ۱۰۰ ضرب می شود. اگر بخواهیم کمی این فرمول را ساده تر کنیم می توانیم بگوییم، اگر توانایی ذهنی فردی کاملا برابر با توانایی باشد که همسالان او در آن محدوده سنی دارند، بهره هوشی او مساوی با عدد ۱۰۰ خواهد بود. IQ یا بهره هوشی به وسیله یک  تست مورد آزمایش قرار می‌گیرد که در اکثر موارد این تست نمره‌ای بین ۹۰ تا ۱۱۰ هوش متوسط فرد را نشان می‌دهد و نمره بالای ۱۳۰ بیانگر هوش بالاتر و نمره زیر ۷۰ نشانگر مشکلات مغزی و عقب ماندگی ذهنی فرد است.

تفاوت میان IQ و EQ چیست؟

هوش هیجانی یا EQ به توانایی فرد در درک، کنترل، ارزیابی و بیان احساسات و استفاده از آن در زندگی روزمره گفته می شود. به همان میزان که بهره هوشی یا IQ در یادگیری فرد مهم می باشد، هوش هیجانی یا EQ  نقش مهمی در مدیریت محیط کسب و کار و موفقیت اجتماعی فرد دارد.

آیا تکلم با هوش کودک ارتباط دارد؟

تکلم یکی از مهم ترین و دقیق ترین شاخص های مهم تکامل کودک و ارزیابی هوش کودک است. کودکان در سن یک سالگی باید بتوانند تک کلمه بگویند و در سن دو سالگی باید بتوانند جملات ساده دو کلمه ای را به زبان بیاورند. جالب است بدانید درک کلام خیلی قبل تر از آنکه کودک بتواند حرف بزند اتفاق می افتد.

3

آیا کودکان بیش فعال هوش بیشتری دارند؟

هوش کودک با میزان فعالیت او ارتباطی ندارد یعنی این گونه نیست که اگر بچه ای فعالیت بیشتری داشت حتما خیلی باهوش است. اینکه گفته می شود بچه های بیش فعال باهوش تر هستند نیز درست نیست. البته بچه های بیش فعال کم هوش نیستند و ممکن است باهوش باشند، ولی درصد بچه های کم هوش نسبت به جمعیت عادی در بچه های بیش فعال بیشتر است. درواقع بیش فعالی یک نوع اختلال است و نمی توان آن را به هوش ارتباط داد.

آیا می توان هوش کودک را افزایش داد؟
نوزادان در حدود ۹۰ درصد از کالری بدن خود را صرف ساختن و فعال کردن مغز خود می‌کنند. مغز بزرگسالان نیز بیش از یک چهارم انرژی بدن را صرف خود می‌کند. از این رو در صورتی که در دوره کودکی و در مدت زمانی که مغز در حال ساخته شدن و کامل شدن است، رویدادی ناخواسته منجر به از دست رفتن انرژی بدن شود، مغز دچار آسیب‌دیدگی خواهد شد. ابتلا به عفونت ها یکی از اصلی‌ترین عوامل در از بین بردن بخش زیادی از انرژی بدن و اختلال در روند رشد مغز هستند.

4

هوش کودک یک پدیده پیچیده است که حاصل تعامل محیط و زمینه ژنتیک است. افراد با میزان هوش مشخصی به دنیا می آیند و هرچه محیط در پرورش هوش آنها غنی تر باشد، عدد هوشی بالاتر می رود. منظور از محیط غنی، محیطی است که محرک های لازم برای پرورش استعداد بچه ها در آن فراهم باشد. به بیان دیگر، وسایل بازی بچه باید به گونه ای باشد که خلاقیت او را شکوفا کند. مثلا مدادرنگی یا خمیر بازی در این زمینه بسیار کمک کننده هستند. نکته مهم تر آنکه محیط نباید به گونه ای باشد که دست زدن به همه چیز ممنوع باشد و کودک به هر چیزی که دست زد یک نه بشنود.

برقراری ارتباط با بچه و داشتن عواطف مثبت، بازی با کودک و حرف زدن با او در هوش کودک بسیار موثر خواهدبود. پدیده های مختلفی در مغز کودکان خردسال فعالیت می کنند و گفته می شود در سن پنج سالگی هوش کودک به یک عدد ثابت می رسد. برای کودک خود داستان بخوانید و به سوالات بسیار زیاد او پاسخ دهید. این راهکارها موجب می شود تا کودک بتواند از ظرفیت هوشی خود بهره بیش تری ببرد و به نوعی از لحاظ عملکرد نسبت به توانایی های خود مناسب باشد. بسیار توصیه می شود که کودک هنوز به مدرسه نرفته خود را زیر بار فشار قرار ندهید بلکه تا حد امکان با او صرف وقت کنید و بر غنای محیط زندگیش بیفزایید.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار

سندرم پای بی قرار

ابتدا داستان بیماری که امروز به بنده مراجعه کرده بود را بشنوید؛

پسر نوجوان اهل خرم آباد با والدینی نگران و آشفته امروز به بنده مراجعه کرده بودند. پدر بیمار از حرکات و تکان های پای بیمار در خواب شکایت داشته است. در سابقه قبلی والدین بیمار را نزد یکی از همکاران پزشک برده بودند و پزشک محترم فوق تخصص نیز با تشخیص تشنج برای بیمار شربت Italept یا همان داروی لوتیراستام تجویز نموده بودند که از حدود یک سال قبل تحت درمان این دارو بوده است. مادر ذکر می کند که علیرغم مصرف این دارو مشکل بی قراری در پای بیمار بهبود نیافته و حتی بیشتر هم شده است. بنده برای تشخیص دقیق تر خودم برای بیمار نوار مغز انجام دادم که کاملاٌ نرمال بوده است. بله تشخیص بیمار ما سندرم پای بی قرار بوده است نه تشنج، لذا توصیه نمودم دارو را به تدریج قطع نمایند. پدر بیمار از پزشکان قبلی بسیار عصبانی شد ولیکن به او گفتم تشخیص این بیماری گاه با تشنج اشتباه می شود و پزشکان قبلی بر اساس تشخیص خود درمان لازم را تجویز نموده و قصوری نداشته اند.

4

سندرم پای بی قرار چیست؟

سندرم پای بی قرار نوعی اختلال در خواب کودک است که در آن، فرد مبتلا دچار احساس ناخوشایند در پاها می‌شود. فرد مبتلا به سندرم پای بی قرار علایم خود را به صورت احساس گزگز، مورمور، سوزش، درد و کشش یا حرکت حشرات روی پوست توصیف می‌کند و برای کاهش حس ناچار است پای خود را تکان دهد یا بکشد. علایم سندرم پای بی قرار معمولا هنگام دراز کشیدن و یا نشستن طولانی مدت بر روی صندلی رخ دهد. این علایم با تکان دادن پا و یا ایستادن بهتر شده و کم تر آزار می‌دهد. این علایم می‌تواند باعث مشکل در خوابیدن، خواب آلودگی روزانه و کاهش کیفیت زندگی شود.

بیمار مبتلا به سندرم پای بی قرار چه مشکلاتی دارد؟

در بیماری سندرم پای بی قرار احساس ناخوشایند معمولاً در نرمه ساق پا اتفاق می‌افتد ولی می‌تواند در هر جای از اندام تحتانی و حتی ندرتا در دست ها و شکم نیز احساس شود. این احساس معمولاً وقتی رخ می‌دهد که بیمار دراز می‌کشد، یا برای مدت طولانی می‌نشیند. فردی که دچار این حالت می‌شود به ناچار پای خود را حرکت می‌دهد. حرکت پاها، راه رفتن، مالش یا ماساژ پاها یا خم کردن زانوها به طور موقت تا حدی علایم را کاهش می‌دهد و عدم تحرک و استراحت، سبب تشدید علایم بیماری می‌شود. این بیماران معمولاً در به خواب رفتن دچار مشکل هستند و معمولاً بهترین خواب را در انتهای شب و ساعات صبح تجربه می‌کنند. چون این افراد خواب کافی را تجربه نکرده‌اند ممکن است در طول روز خواب آلود باشند.

2

سندرم پای بی قرار چقدر شایع است؟

بر اساس آمار و گزارش های متعدد بین ۵ تا ۲۰ درصد از مردم به سندرم پای بی قرار مبتلا هستند. یعنی از هر ۵ نفر یک نفر ممکن است به این بیماری مبتلا شود. شیوع این اختلال با افزایش سن رابطه‌ای مستقیم دارد. . سندرم پای بی قرار بیشتر در میان زنان شایع است. از آنجا که این بیماری در فرهنگ ما و در میان پزشکان به درستی جا نیفتاده بیماران مبتلا به سندرم پای بی قرار فوق العاده سرگردانند یعنی به پزشکان مختلف مربوط به مفاصل و استخوان ها مراجعه می کنند.

علت سندرم پای بی قرار  چیست؟

علت اصلی سندرم پای بی قرار هنوز شناخته نشده است. البته گزارشات متعددی درباره نقش وراثت در ابتلا به ۳۰ تا ۴۰ درصد از مبتلایان به این بیماری وجود دارد. همچنین عواملی مانند کم خونی و پایین بودن میزان آهن بدن، استرس و اضطراب، مصرف زیاد قهوه و کافئین،  مصرف الکل و بی خوابی، حاملگی، ابتلا به بیماری اعصاب محیطی یا نوروپاتی محیطی، دیابت، پارکینسون، ابتلا به بیماری های مزمن کلیوی و روماتیسمی، کمبود بعضی از مواد مغذی مانند کلسیم، منیزیوم، سدیم، پتاسیم و قندخون و برخی از داروها شامل آنتی هیستامین‌ها، داروهای ضد افسردگی، ضد استفراغ ها و داروهای ضد روان پریشی در ایجاد  سندرم پای بی قرار مؤثر هستند.

1

راه های درمان سندرم پای بی قرار  چیست؟

بیش از یک سوم بیماران مبتلا به سندرم پای بی قرار  با تجویز مکمل های آهن درمان می شوند. البته والدین باید بدانند که سندرم پای بی قرار نباید باعث اضطراب و پریشانی آنها شود زیرا افزایش اضطراب خود می تواند موجب تشدید بیماری گردد. شواهد نشان می‌دهد که نحوه قرار گیری در رختخواب و پوشش هایی که زیر تشک جمع شده اند، نیز ممکن است بر روی این اختلال تاثیر داشته باشد.

گاه لازم است سبک زندگی بیمار تغییر یابد مثلاٌ ورزش کردن با آزاد کردن اندورفین، کشش عضلات، تاندون‌ها و پشت زانوها می‌تواند به آرامش ذهنی بیمار کمک کند. در یک آزمایش ۱۲ هفته‌ای، شرکت کنندگان نشانه‌های سندرم پای بی قرار  خود را با انجام جلسات ورزش و تمرینات کششی سه جلسه‌ای در هفته کمتر کردند. برای درمان دارویی سندرم پای بی قرار از داروهای آگونیستهای دوپامین مانند گاباپنتین و پرامی پکسول و بنزودیازپین‌ها مانند کلونازپام زیر نظر فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان استفاده می شود.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار

صرع کوچک یا تشنج ابسنس

صرع کوچک یا تشنج ابسنس چه بیماری است؟

صرع کوچک یا تشنج ابسنس برای اولین بار در اوایل سال‌های ۱۷۰۰ میلادی شناخته شد، و با از دست رفتن گذرای هوشیاری به صورت حملات خیرگی تشخیص داده می‌شود، با این تفاوت که از دست رفتن گذرای هوشیاری معمولا کوتاه (۵ تا ۱۵ ثانیه) است. در صرع کوچک حمله شروع سریعی نیز دارد، تا آنجا که فرد را از ادامه فعالیت‌ باز می‌دارد. حملات تشنج ابسنس ممکن است تا ۲۰۰ بار در روز رخ دهند.

1

علاوه بر اختلال گذرای هوشیاری، چه علایم همراه دیگری در صرع کوچک یا تشنج ابسنس وجود دارد؟

سایر تظاهرات صرع کوچک یا تشنج ابسنس عبارتند از اتوماتیسم (انجام کارهای تکراری و بی هدف)، اختلالات اتونوم (تغییر در وضعیت ضربان قلب، مردمک، تعریق)، انقباض ناگهانی و مختصر عضلات (پرش های میوکلونیک).

صرع کوچک یا تشنج ابسنس بیشتر در چه سنی اتفاق می افتد؟

تشنج ابسنس معمولا در دوران کودکی تظاهر می‌کند. بیشترین موارد آن در سنین ۵ تا ۷ سالگی تشخیص داده می‌شود، اما برخی از آنها هم در نوجوانی تظاهر می‌کنند. حدود ۷۰ درصد از مبتلایان صرع ابسنس دختر هستند. بیماران دچار تشنج ابسنس کودکی معمولا با افزایش سن یا با درمان بهبود می‌یابند، هرچند به ندرت ممکن است در یک بیمار با رسیدن به سن نوجوانی یا بلوغ به تشنج از نوع تشنج بزرگ یا ژنرالیزه تونیک- کلونیک تبدیل شوند.

گروه‌های مختلف صرع کوچک یا تشنج ابسنس چه هستند؟

بیشتر مبتلایان به صرع کوچک تیپیک در یکی از سه گروه زیر قرار می‌گیرند: ۱) صرع ابسنس دوران کودکی، ۲) صرع ابسنس جوانان، ۳) صرع میوکلونیک جوانان. صرع ابسنس کودکی: سن شروع ۴ تا ۱۰ سال است.

2

صرع کوچک یا تشنج ابسنس جوانان چگونه بروز می کند؟

صرع ابسنس جوانان سن شروع حملات آن بالای ۱۰ سالگی است. گاهی شروع در سنین پایین‌تر مشاهده می‌شود. در این بیماری اختلال هوشیاری شیوع کمتری دارد. یافته مهم در صرع ابسنس جوانان این است که تا‌ یک‌سوم از بیماران انقباضات میوکلونیک دارند.

صرع میوکلونیک جوانان را بیشتر بشناسید:

در صرع میوکلونیک جوانان سن شروع ۸ تا ۲۴ سالگی است. تشنج ابسنس در یک سوم بیماران تظاهر می‌کند. اختلال هوشیاری خفیف‌تر است. انقباضات میوکلونیک شدیدتر و بیشتر هنگام هوشیاری اتفاق می‌افتد. در اغلب بیماران مبتلا به صرع میوکلونیک جوانان حملات پرشی اندام حین بیداری صبحگاهی اتفاق می افتد که گاه با بیماری تیک در کودکان اشتباه می شود.

اقدامات لازم برای تشخیص صرع کوچک یا تشنج ابسنس چه هستند؟

تشخیص صرع ابسنس تیپیک از تشنج‌های پارشیال کمپلکس دشوار است. مهم‌ترین معیارهای تشخیصی صرع ابسنس عبارتند از تناوب روزانه، دوره کوتاه (معمولا کمتر از ۲۰ ثانیه) و قابلیت القاء حملات تشنج ابسنس با هیپرونتیلاسیون. تشنج ابسنس ممکن است با رویاهای روزانه یا اختلالات رفتاری نظیر اختلال تمرکز و توجه اشتباه گرفته شوند. برای تشخیص انواع صرع کوچک یا تشنج ابسنس، انجام نوار الکتروانسفالوگرام یا نوار مغز با تنفس تند یا هیپرونتیلاسیون ضروری است.

3

درمان صرع کوچک یا تشنج ابسنس چیست؟

در طول تاریخ، درمان صرع ابسنس پیچیده بوده و بر سر اینکه کدام دارو بهترین است، اختلاف‌نظر وجود داشته است. از آنجا که بیشتر بیماران برای مدتی طولانی تحت درمان با داروی انتخاب شده قرار می‌گیرند، گزینش بهترین دارو برای هر بیمار بسیار اهمیت دارد. بیشتر تحقیقات روی استفاده از سه داروی ضد صرع اتوسوکسیماید، لاموتریژین و والپروئیک اسید برای درمان صرع ابسنس متمرکز شده‌اند.

چه داروهایی موجب تحریک صرع کوچک یا تشنج ابسنس می شوند؟

سایر داروهای ضد صرع ممکن است باعث تحریک وقوع حمله تشنج ابسنس شوند یا اثربخشی مختصری داشته باشند. فنی توئین، کاربامازپین، اکس‌کاربامازپین، ویگاباترین و تیاگابین در درمان صرع ابسنس ممنوع هستند. آگونیست‌های گابا (ویگاباترین و تیاگابین) ممکن است باعث القای صرع ابسنس شوند و حتی آن را تبدیل به صرع ابسنس پایدار کنند. همچنین کاربامازپین بر گیرنده‌های گابا اثر کرده و باعث احتمال بیشتر وقوع تشنج ابسنس می‌شود.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار

تغذیه در صرع

ابتدا اندکی درباره تشنج بدانید:

تشنج یعنی اختلال موقتی در مغز که در اثر تخلیه الکتریکی غیر طبیعی در سلولهای عصبی مغز بصورت ناگهانی بروز می کند. تشنج نشانه‌ای است که می‌گوید تمام یا قسمتی از مغز کار خود را به خوبی انجام نمی‌دهد و به جرقه یا طوفان الکتریکی در مغز تشبیه می شود.

بیماری صرع چیست؟

وقتی تشنج بدون علت خاص مانند تب، مننژیت، افت قند خون، کاهش کلسیم خون، ضربه به سر، تومور مغزی و غیره بروز کند و دو بار یا بیشتر تکرار شود، به آن صرع گفته می شود. پس بروز فقط یک بار حمله  تشنج بدون علت خاص صرع نمی باشد و حداقل دو حمله لازم است تا بگوییم کودک بیماری صرع دارد.

3

 تشنج در کودکان ممکن است به صورت های زیر بروز کند:

۱- اختلال هوشیاری، یعنی اطرافیان رانشناسد متوجه زمان و مکان نباشد، به صدازدن شما پاسخ ندهد یا بی هوش روی زمین بیفتد.

۲- انحراف چشمها(سیاهی چشم) به سمت بالا، چپ یا راست و یا اینکه کودک برای چند لحظه به نقطه ای خیره شود.

۳- حرکات غیر ارادی در اعضای بدن کودک که ممکن است قسمتی از بدن یا تمام اندام ها را درگیرکند. این حرکات بصورت سفتی اندام یا دست و پازدن یا حرکات لرزشی و تکان دهنده در یک و یا چند اندام اتفاق می افتد.

۴- ممکن است کودک در زمان حمله کنترل ادرار خود را از دست بدهد.

۵- گاه کودک دچار حرکات اتوماتیک وار و تکراری می شود یا اینکه یک منظره را به صورت توهم بینایی می بیند.

۶- گاهی تشنج بصورت تغییر ناگهانی رفتاری در کودکان نمایان می شود.

تغذیه در صرع چه اهمیتی دارد؟

هر بیمار مبتلا به تشنج باید این اصل مهم را بداند که چه بخورد تا بیماری تشدید نشود و در عین حال از غذاخوردن هم لذت ببرد. رژیم غذایی کم نمک، بدون روغن و مواد مضر استفاده از روغن‌های مانند زیتون، هسته انگور و… عدم استفاده از برنج در وعده‌های غذایی اکثریت رژیم‌های غذایی بیماران را تشکیل می‌دهد، به گونه‌ای که فرد پس از گذراندن مدتی طولانی از خوردن این دست غذاها نیز سرباز زده و نسبت به مصرف غذا بی‌میل می‌شود.

3
سبک زندگی سالم و عادات غذایی مناسب در کنترل بهینه تشنج بسیار مهم است، نکته مهم در رژیم غذایی این بیماران اطمینان از مصرف ریزمغذی‌ها در سبدغذایی است، سردسته این مواد شامل: اسیدفولیک (سبزی و میوه‌ها خام و کمی پخته) ، کلسیم و منیزیوم (فرآورده‌های لبنی)، ویتامین ب ۱۲ (در فرآورده‌های لبنی و حیوانی)، ویتامینK  (سبزیجات دارای برگ‌های سبز، غلات و حبوبات) و ویتامین دی (روغن گوشت ماهی و قرارگیری پوست در مقابل خورشید) است.
آیا داروهای ضدتشنج بر روی تغذیه در صرع تاثیر می‌گذارند؟

داروهای ضدتشنج که برای کنترل صرع تجویز می‌شود، می‌تواند در استفاده بدن از ریزمغذی‌هایی مانند اسیدفولیک، کلسیم، منیزیوم، منگنز، ویتامین ب ۱۲، ویتامین K و ویتامین دی تداخل ایجاد کند.
البته در اکثر افراد این تداخل خفیف و غیر مشکل‌زا است، افرادی که در خطر ویژه جهت بروز مشکل در اثر این تداخل هستند، شامل: افراد با مصرف مقادیر بالاتر دارو، مصرف تعداد بیشتری از داروهای ضدتشنج، افراد مسن، کودکان در حال رشد، زنان باردار، مصرف کنندگان الکل و افرادی که رژیم غذایی مناسبی ندارند هستند. برای مثال گاهی در اثر کمبود شدید اسیدفولیک کم‌خونی بروز می کند و یا در اثر کمبود کلسیم پوکی‌استخوان ایجاد می‌شود.

2
برای کنترل مواد مغذی در بیمار مبتلا به صرع چه باید کرد؟

در بیمار مبتلا به صرع لازم است با آزمایش‌های دوره‌ای میزان ریزمغذی‌ها بدن را اندازه گیری کرد و در صورت لزوم درمان مناسب را با مکمل‌های غذایی جهت بیمار آغاز کرد.

چه غذاهای به عنوان غذاهای تشنج آور در بیمار مبتلا به صرع ممنوع است؟ 

مصرف قهوه، مشروبات الکلی و سیگار در افراد مبتلا به صرع ممنوع است به طوری که مصرف زیاد و دفعات متعدد استفاده از این مواد از طریق کاهش آستانه تشنج در فرد باعث بروز تشنج می‌شود، در نتیجه مصرف آن در فرد مبتلا توصیه نمی‌شود.

به عنوان یک نکته کلیدی تغذیه در صرع، غذاهای تشنج آور چه هستند؟

در بررسی های متعددی ثابت شده است در بسیاری از افراد مبتلا به صرع مصرف غذاهایی که دارای طبع سرد می باشند، باعث تشدید صرع در آنها می شود. غذاهایی مانند پلو ماهی، دوغ، ماست، قرمه سبزی، کوکو، هندوانه از جمله این موارد هستند. طبق تجربه شخصی بیماران صرع حملات انها همراه با مصرف اینگونه غذاها اتفاق می افتد. این بدان معنی نمی باشد که فرد غذاهای با طبع سرد استفاده نکند بلکه در صورت مصرف آنها باید از غذاهای گرم هم به همراه آنها مصرف کند، زیرا عدم مصرف برخی از مواد غذایی مانند لبنیات باعث ایجاد مشکل ( پوکی استخوان ) می شود. بیماران باید تعادلی بین غذاهای گرم و سرد برقرار کنند که بدن دچار سرد شدن بیش از حد نشود.

دکتر محمدکاظم بخشنده فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان فلوشیپ نوروماسکولار